Συμφωνίες των ευρωπαϊκών κρατών για την ανάθεση της διαχείρισης της μετανάστευσης σε τρίτες χώρες. Μια κριτική αποτίμηση

Σύμφωνα με τα στοιχεία του Διεθνή Οργανισμού Μετανάστευσης, την τελευταία δεκαετία, οι διαπιστωμένοι θάνατοι μαζί με τους αγνοούμενους στη Μεσόγειο ανέρχονται στους 29.984[1]. Παράλληλα, από το 2000 οι θάνατοι στη θάλασσα της Μάγχης στο ταξίδι για τη Μ. Βρετανία ανέρχονται σε 391[2]. Οι επαναλαμβανόμενες και συστηματικές καταγγελίες για επαναπροωθήσεις στα θαλάσσια και χερσαία σύνορα της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.)[3] καθιστούν πια βέβαιη τη θέση ότι εφαρμόζεται μια de facto πολιτική περιορισμού των μεταναστευτικών αφίξεων[4], που δεν υπολογίζει το κόστος σε ανθρώπινες ζωές.

Παράλληλα, η επίσημη ευρωπαϊκή πολιτική, αντί να παρέχει αποτελεσματική αλληλεγγύη στα κράτη μέλη «πρώτης γραμμής» και δίκαιη κατανομή της ευθύνης, επιχειρεί με κάθε τρόπο να αποτρέψει την προσέγγιση των μεταναστών[5] στα σύνορά της, συνάπτοντας συμφωνίες με τρίτες χώρες, που δεν διακρίνονται για το επίπεδο προστασίας που παρέχουν στα θεμελιώδη δικαιώματα. Στόχος σε κάθε περίπτωση είναι να αποτραπούν οι αφίξεις και οι υποχρεώσεις που αυτές συνεπάγονται για τα κράτη μέλη. Ακόμη και όταν κάποιοι κάνουν το ταξίδι ή ακόμη κι αν φτάσουν στα σύνορα, προκρίνεται η λύση της μεταφοράς σε τρίτες χώρες. Η Ιταλία προβαίνει σε συμφωνία με την Αλβανία, για να μεταφέρει όσους διασώζει σε διεθνή ύδατα και να εξετάζει εκεί τις αιτήσεις ασύλου, ενώ το Ηνωμένο Βασίλειο υπογράφει συμφωνία με τη Ρουάντα για να μεταφέρει εκεί αιτούντες διεθνή προστασία, ως ασφαλή τρίτη χώρα, παρά τις αντιδράσεις για την αντίθετη αυτή πρακτική με το διεθνές δίκαιο.

Αυτές οι πολιτικές δεν είναι ευρωπαϊκή πρωτοτυπία. Το αντίθετο, η Ευρώπη αντιγράφει τις Η.Π.Α., που συνάπτουν συμφωνίες με χώρες της Νότιας Αμερικής ως ασφαλείς τρίτες χώρες, και την Αυστραλία, με τα γειτονικά της μικρά κράτη, για την μεταφορά εκεί αιτούντων διεθνή προστασία και την εξέταση της αίτησής τους[6]. Τούτο όμως δεν σημαίνει ότι αυτές οι συμφωνίες είναι συμβατές με το διεθνές δίκαιο.

Ι. Η ανάθεση της μείωσης των μεταναστευτικών ροών

Α. Οι συμφωνίες της Ε.Ε. με τη Λιβύη, την Τυνησία, την Αίγυπτο

Η σύναψη συμφωνιών με τρίτες χώρες για τη διαχείριση των μεταναστευτικών ροών, δεν αποτελεί καινούρια πολιτική για την Ευρώπη. Τα γεγονότα της Αραβικής Άνοιξης, οι αυξημένες ροές που προέκυψαν και οι φόβοι για τις συνέπειες στον χώρο Σένγκεν, οδήγησαν την προηγούμενη δεκαετία σε πρωτοβουλίες από την Ε.Ε. για συμφωνίες με τη Λιβύη και την Τυνησία, προκειμένου αυτές οι χώρες να λάβουν οικονομική βοήθεια και να αυξήσουν τους συνοριακούς ελέγχους για να ανακόψουν τις ροές προς την Ευρώπη.

Δεδομένων των αυξημένων αφίξεων τα τελευταία έτη στην Ισπανία και την Ιταλία από τη Βόρεια Αφρική, οι συμφωνίες με τις χώρες αυτές ανακτούν κεντρικό ρόλο, με σκοπό τον αποκλεισμό της προσέγγισης των μεταναστών στα ευρωπαϊκά σύνορα. Το 2023 η Ε.Ε. υπέγραψε Μνημόνια Συνεργασίας με την Τυνησία[7] αλλά και τη Λιβύη[8], ενώ το 2024 προέβη σε Κοινή Δήλωση με την Μαυριτανία[9] και την Αίγυπτο[10]. Επίσης, λόγω των αφίξεων μεγάλου αριθμού Σύριων στην Κύπρο μέσω του Λιβάνου, ο πρώην αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής εξήγγειλε πιθανή συμφωνία με τη χώρα αυτή[11].

Οι συμφωνίες αυτές εντάσσονται στη λεγόμενη «εξωτερική διάσταση της διαχείρισης της μετανάστευσης»[12], που το Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Άσυλο συνδέει άμεσα με την εσωτερική της διάσταση, δηλαδή την αποτελεσματικότητα εντός του ευρωπαϊκού εδάφους των πολιτικών υποδοχής, ασύλου και επιστροφών[13]. Με αιτιολογία λοιπόν την παύση της παράνομης διακίνησης και τη μείωση του κινδύνου για ανθρώπινες ζωές, οι συμφωνίες αυτές συνθέτουν μια πολιτική εξωεδαφικότητας («externalization»)[14] για το άσυλο, η οποία καθίσταται κεντρική στην Ευρώπη.

Μεταξύ των άλλων πεδίων συνεργασίας, που περιλαμβάνουν σοβαρές οικονομικές ενισχύσεις, κοινό στόχο σε όλα τα κείμενα αποτελεί η ενίσχυση του ελέγχου και της φύλαξης των συνόρων των τρίτων χωρών, η καταπολέμηση των κυκλωμάτων παράνομης διακίνησης και εμπορίας, η ανάπτυξη συστημάτων επιστροφής παράτυπων μεταναστών προς τις χώρες καταγωγής τους, αλλά και η συνεργασία για τον συντονισμό έρευνας και διάσωσης στη θάλασσα. Κοινή όμως είναι και η ασάφεια που το περιεχόμενο των συμφωνιών δημιουργεί ως προς τη νομική φύση και δεσμευτικότητά τους, και που μπορεί να οδηγήσει σε διαφυγή από τον δικαστικό τους έλεγχο. Δεν έχουν τυπικά τον χαρακτήρα διμερών ή πολυμερών διεθνών συμβάσεων, δεν περιέχουν εγγυήσεις νομικής δεσμευτικότητας, δεν προβλέπουν κυρώσεις, δεν καταγράφουν διαδικασίες – εγγυήσεις δικαστικής προστασίας. Το κυριότερο,  συνάπτονται με χώρες που δεν έχουν παράδοση στην προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων.

Χαρακτηριστικά, εκφράζονται πολύ σοβαρές ανησυχίες για την κατάσταση στη Λιβύη[15], καθώς συνεχίζουν οι αναφορές για συστηματικές παραβιάσεις των δικαιωμάτων των αλλοδαπών, με αυθαίρετη κράτηση, δουλεία, καταναγκαστική εργασία, παράνομη διακίνηση και βασανιστήρια από κρατικούς αξιωματούχους[16]. Παράλληλα, πρόσφατη έρευνα ανέδειξε ότι η Τυνησία, αντί να παρέχει προστασία, προβαίνει σε μαζικές άτυπες απελάσεις μεταναστών στη Λιβύη^[17]. Επίσης, εκφράζονται ανησυχίες και για την Αίγυπτο, όπου τα τελευταία δύο έτη ο προσφυγικός πληθυσμός, κυρίως από το Σουδάν, αυξήθηκε κατά 64%, και υπάρχουν φόβοι άτυπων επαναπροωθήσεων στα αιγυπτιακά σύνορα, όπως και στα σύνορα της Τυνησίας[18].

Η Ευρωπαία Διαμεσολαβήτρια, απευθυνόμενη στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, έθεσε θέμα διαφάνειας ως προς το περιεχόμενο αυτών των συμφωνιών και επισήμανε ότι τα ζητήματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων, περιλαμβανομένης της δυνατότητας για δικαστική προστασία σε περίπτωση παραβίασής τους, πρέπει να αποτελούν προτεραιότητα[19]. Το 2023, κατόπιν αναφοράς, ξεκίνησε έρευνα ως προς τη συμβατότητα του Μνημονίου Συνεργασίας με την Τυνησία, με την υποχρέωση της Ε.Ε. για σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Εφόσον δεν ικανοποιήθηκε από τις απαντήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η έρευνα συνεχίζεται αυτεπάγγελτα[20].

Β. Η μεταφορά των διασωθέντων: η συμφωνία Ιταλίας – Αλβανίας

Στη λογική του περιορισμού των αφίξεων, υπογράφηκε το Νοέμβριο του 2023, πρωτόκολλο μεταξύ της Ιταλίας και της Αλβανίας[21], για πενταετή συνεργασία, με σκοπό να γίνεται στο έδαφος της χώρας αυτής η επεξεργασία 36.000 αιτήσεων ασύλου ανά έτος, με έναρξη την άνοιξη του 2024[22].

Με βάση το πρωτόκολλο, όσοι διασώζονται από τις ιταλικές αρχές στα διεθνή ύδατα -όχι στα ιταλικά σύνορα- θα μεταφέρονται σε δύο κέντρα υποδοχής στην Αλβανία, τα οποία θα λειτουργούν «βάσει των ιταλικών και ευρωπαϊκών κανόνων», με δαπάνες και υπό τη διαχείριση των ιταλικών αρχών. Οι αλβανικές αρχές θα παρέχουν μόνο υπηρεσίες ασφάλειας και επιτήρησης γύρω από τα κέντρα, χωρίς να εισέρχονται σε αυτά, παρά μόνο σε έκτακτες περιστάσεις. Στους διαμένοντες θα επιβάλλεται περιορισμός ελευθερίας για χρονικό διάστημα 28 ημερών, προκειμένου να ολοκληρωθεί η εξέταση της αίτησης τους για διεθνή προστασία[23]. Για την υποβολή ενστάσεων αρμόδια θα είναι τα ιταλικά δικαστήρια[24]. Εάν το δικαίωμα διαμονής στα κέντρα παύσει για οποιοδήποτε λόγο, οι ιταλικές αρχές θα μεταφέρουν άμεσα τον αλλοδαπό εκτός αλβανικής επικράτειας, χωρίς να διευκρινίζεται ο τόπος. Παράλληλα, στον ιταλικό νόμο που ψηφίστηκε για την εφαρμογή της συμφωνίας τα δύο αυτά κέντρα στην Αλβανία ταυτίζονται με ζώνες transit, συνοριακές ζώνες ή “hotspots” όπου οι διαμένοντες – κρατούμενοι ταυτοποιούνται και δακτυλοσκοπούνται και οι αιτήσεις ασύλου εξετάζονται με τη διαδικασία συνόρων[25].

Εκτός από τα ζητήματα δικαιοδοσίας που προκύπτουν μεταξύ των δύο κρατών, βασικό ερώτημα αποτελεί η εφαρμογή του ευρωπαϊκού/ιταλικού δικαίου σε μη ευρωπαϊκό έδαφος και η εξέλιξη της διαδικασίας ασύλου, καθώς η Οδηγία 2013/32/ΕΕ εφαρμόζεται στις αιτήσεις που υποβάλλονται μόνο στην επικράτεια ή στα σύνορα του κράτους μέλους, αποκλείοντας όσες αιτήσεις γίνονται σε άλλες χώρες[26]. Επίσης, παρόλο που θα λειτουργούν δομές ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, ζήτημα τίθεται ως προς τον προσδιορισμό της ευαλωτότητας των διαμενόντων, που απαιτεί χρόνο, ειδικό προσωπικό, ενδεχόμενη αξιολόγηση από νοσοκομειακές μονάδες και μπορεί να απαιτεί την άρση του περιορισμού διαμονής. Επιπλέον, ερώτημα προκύπτει εάν τα ιταλικά δικαστήρια διατάξουν την άρση του περιορισμού, πότε θα μεταφέρονται στην Ιταλία οι διαμένοντες και εάν θα συνεχίζεται εκεί ο περιορισμός ή η κράτηση.

Τέλος, για όσους απορρίπτεται η αίτησή τους, πρέπει να εφαρμοστεί η Οδηγία Επιστροφών. Ήδη ορίζεται ότι ένα από τα δύο κέντρα θα είναι κέντρο κράτησης για τους υπό επιστροφή αλλοδαπούς. Εν προκειμένω, λόγω της δικαιοδοσίας των ιταλικών αρχών μόνο εντός των κέντρων αυτών, προκύπτει ότι η επιβολή διοικητικής κράτησης προς επιστροφή θα είναι de facto ο κανόνας, και όχι η εξαίρεση όπως ορίζει η Οδηγία, η οποία προτεραιοποιεί τα εναλλακτικά της κράτησης μέτρα[27]. Μάλιστα, σε μια πρώτη εκτίμηση, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες (Ecre)[28] σημείωσε ότι με το Πρωτόκολλο υιοθετείται η αυτόματη χρήση της διοικητικής κράτησης, καθώς δεν επιτρέπεται στους αιτούντες να φύγουν από τα κέντρα όσο εξετάζονται οι αιτήσεις τους[29].

Η Επίτροπος του Συμβουλίου της Ευρώπης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, προειδοποίησε ότι τίθεται ένα επικίνδυνο προηγούμενο, που μπορεί να γενικευτεί και να υπονομεύσει το ευρωπαϊκό και παγκόσμιο σύστημα για διεθνή προστασία, καθώς έρχεται να προστεθεί σε μια ανησυχητική ευρωπαϊκή τάση για εξωεδαφικοποίηση των ευθυνών για το άσυλο[30].

ΙΙ. Η ανάθεση της διαδικασίας ασύλου σε τρίτες ασφαλείς χώρες

Α. Η Κοινή Δήλωση Ε.Ε.- Τουρκίας για τους Σύριους πρόσφυγες

Διακηρύττοντας ότι χρειάζονται γενναίες κινήσεις για να σταματήσει η παράνομη διακίνηση ανθρώπων και η απώλεια ανθρώπινων ζωών, να προστατευτούν τα εξωτερικά σύνορα της Ε.Ε. και να αντιμετωπιστεί η μεταναστευτική κρίση (μετά τα γεγονότα στη Συρία), στις 18.3.2016 δημοσιεύτηκε δελτίο τύπου περί Κοινής Δήλωσης μεταξύ των κρατών μελών της Ε.Ε. και της Τουρκίας, για τη λήψη προσωρινών και εξαιρετικών μέτρων, με χρήση της ρήτρας περί τρίτης ασφαλούς χώρας[31]. Η ρήτρα αυτή αναφέρεται επί της αρχής σε μια χώρα ‘transit’, στην οποία δηλαδή ο αλλοδαπός παρέμεινε πριν φτάσει στη χώρα που ζητά άσυλο. Η εφαρμογή της προϋποθέτει ακριβώς την είσοδό του στα σύνορα της χώρας υποδοχής, την κατάθεση της αίτησης ασύλου και την εξέτασή της βάσει συγκεκριμένης διαδικασίας και εγγυήσεων, για να κριθεί εάν πρέπει ή όχι να επιστραφεί στην τρίτη ασφαλή χώρα.

Βάσει, επομένως, της Κοινής Δήλωσης με την Τουρκία, η αίτηση διεθνούς προστασίας όσων Σύριων θα εισέρχονταν στα ελληνικά νησιά του Βορείου Αιγαίου, θα εξετάζονταν πρώτα υπό την ρήτρα της τρίτης ασφαλούς χώρας κι εφόσον συνέτρεχαν οι προϋποθέσεις, θα επιστρέφονταν στην Τουρκία. Ως αντιστάθμισμα, για κάθε Σύριο που θα επιστρέφονταν, ένας άλλος θα μετεγκαθίστατο από τη χώρα αυτή σε κράτος μέλος της Ε.Ε..

Η Κοινή Δήλωση διέφυγε τον ευρωπαϊκό δικαστικό έλεγχο. Σε προσφυγή τριών αιτούντων εναντίον της, ως μιας διεθνούς συμφωνίας που παραβιάζει τους κανόνες της Συνθήκης Λειτουργίας για την Ευρωπαϊκή Ένωση για τη σύναψη διεθνών συμφωνιών (άρθρο 263 ΣΛΕΕ), τα Δικαστήρια της Ε.Ε. κήρυξαν την αναρμοδιότητά τους, με την αιτιολογία ότι δεν υιοθετήθηκε από ευρωπαϊκούς θεσμούς, αλλά από τα κράτη μέλη[32]. Ωστόσο, αυτό δεν εμπόδισε την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να διαθέσει τεράστια οικονομική ενίσχυση (6 δις ευρώ) για την υποστήριξη της συμφωνίας και την ενίσχυση των 3,6 εκατομμυρίων Σύριων προσφύγων στην Τουρκία[33]. Στο πλαίσιο αυτό, το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο εξέδωσε το 2024 ειδική έκθεση ελέγχου για τη διαχείριση της χρηματοδότησης, στην οποία, μεταξύ άλλων, παρατήρησε ότι έχουν επιβληθεί κυρώσεις στην Τουρκία για υποχώρηση στο κράτος δικαίου και την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων[34]. Ωστόσο, δεν προκύπτει η διαπίστωση αυτή να επηρεάζει τη συνέχιση της χρηματοδότησης.

Η συμφωνία με την Τουρκία καθόρισε σε πολύ μεγάλο βαθμό και την διαχείριση των αιτήσεων διεθνούς προστασίας από την ελληνική διοίκηση, ιδίως με την επιβολή περιορισμού ελευθερίας και κυκλοφορίας των νεοεισερχόμενων στα νησιά και την εξέταση των αιτήσεων των Σύριων για διεθνή προστασία επί του παραδεκτού, δηλαδή ως προς την επιστροφή τους στην Τουρκία, και όχι επί της ουσίας[35]. Αντί για προσωρινά και εξαιρετικά, τα μέτρα οδήγησαν στη «Mόρια» και εν γένει σε συνθήκες υποδοχής που κρίθηκε ότι συνιστούν απάνθρωπη και εξευτελιστική μεταχείριση, υπό το άρθρο 3 της ΕΣΔΑ[36]. Επιπλέον, διαμόρφωσαν μηχανισμούς περιορισμού και παρατεταμένης διοικητικής κράτησης των αιτούντων διεθνή προστασία[37]. Η ίδρυση, άλλωστε, Κλειστών Ελεγχόμενων Δομών (Κ.Ε.Δ.) στα νησιά προκάλεσε τη διεξαγωγή έρευνας από την Ευρωπαία Διαμεσολαβήτρια, για τον τρόπο με τον οποίο η Επιτροπή, κατά τη χρηματοδότηση στο ελληνικό κράτος, εγγυάται ότι γίνονται σεβαστά τα θεμελιώδη δικαιώματα των διαμενόντων. Η έρευνα έκλεισε με προτάσεις για μεγαλύτερη διαφάνεια και για τη σύνταξη έκθεσης επιπτώσεων στα θεμελιώδη δικαιώματα και περιοδική εκτίμηση των αποτελεσμάτων και των συνθηκών[38].

Σύμφωνα με τα στοιχεία που κοινοποίησε η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες (ΥΑΟΗΕ), από την αρχή της εφαρμογής της συμφωνίας, έως τα τέλη Μαρτίου του 2020, ο συνολικός αριθμός των αλλοδαπών που η ελληνική κυβέρνηση επέστρεψε στην Τουρκία ήταν μόλις 2.140 και μόνο το 19% εξ αυτών ήταν Σύριοι[39]. Από τον Μάρτιο δε του 2020 και με αιτιολογία την προστασία από την πανδημία, η Τουρκία μονομερώς έχει αναστείλει τις επανεισδοχές. Ωστόσο, παρά την αποτυχία που αναδεικνύουν οι αριθμοί, και παρά την συνεχιζόμενη αναστολή των επανεισδοχών, η πολιτική της ασφαλούς τρίτης χώρας όχι μόνο δεν εγκαταλείφθηκε, αλλά συνεχίστηκε από το ελληνικό κράτος, που το 2021, με υπουργικές αποφάσεις, ονόμασε μονομερώς την Τουρκία ως τρίτη ασφαλή χώρα[40] για τους πολίτες Συρίας και άλλων τρίτων χωρών. Η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ τόνισε ότι στο πλαίσιο αναστολής των επανεισδοχών από την Τουρκία, η επί της ουσίας εξέταση των αιτήσεων ασύλου από τις ελληνικές αρχές είναι πιο κατάλληλη για τη διαχείριση των αυξημένων αφίξεων και επισήμανε τους κινδύνους παρατεταμένης κράτησης και νομικής αβεβαιότητας για όσους δεν κρίνεται επί της ουσίας η αίτησή τους[41].

Τέλος, δικάζοντας αίτηση ακύρωσης κατά των υπουργικών αποφάσεων του 2021, το Συμβούλιο της Επικρατείας υπέβαλε προδικαστικό ερώτημα ενώπιον του ΔΕΕ για το εάν είναι συμβατή με την Οδηγία η συνέχιση της πολιτικής της τρίτης ασφαλούς χώρας, ενώ η Τουρκία αποδεδειγμένα έχει αναστείλει τις επανεισδοχές[42].

Β. Συμφωνίες του Ισραήλ και του Ηνωμένου Βασιλείου για τη μεταφορά αιτούντων

Την προηγούμενη δεκαετία, το Ισραήλ ανέπτυξε μια πολιτική «εναντίον των εισβολέων» η οποία εφαρμόστηκε στους πρόσφυγες από το Σουδάν και την Ερυθραία. Η οικεία νομοθεσία περιείχε ρυθμίσεις για παρατεταμένη διοικητική κράτηση έως ότου εξαναγκαστούν σε «οικειοθελή» αναχώρηση, ενώ κάθε φορά που τα ισραηλινά δικαστήρια ακύρωναν τις ρυθμίσεις αυτές, ο νομοθέτης επανέρχονταν με νέες, προκειμένου να πετύχει το στόχο της απέλασης των «εισβολέων»[43].

Η τελευταία τροποποίηση, το 2018, προέβλεπε ότι άνδρες χωρίς οικογένεια από την Ερυθραία και το Σουδάν, των οποίων η αίτηση διεθνούς προστασίας είχε απορριφθεί ή δεν είχαν υποβάλλει αίτηση ή υπέβαλαν μετά την 1/1/2018, θα έπρεπε να αποχωρήσουν οικειοθελώς από το Ισραήλ άμεσα, διαφορετικά θα απελαύνονταν, είτε προς τις χώρες καταγωγής τους, είτε προς τη Ρουάντα και την Ουγκάντα[44]. Στον νόμο δεν προβλεπόταν εξατομικευμένη εκτίμηση της κάθε περίπτωσης πριν τη μεταφορά, ούτε δικαστική προστασία, ενώ η ρύθμιση έθετε ζητήματα διακρίσεων λόγω καταγωγής. Στους απελαθέντες παρέχονταν ταξιδιωτικά έγγραφα, εισιτήρια μετάβασης και χρήματα. Ωστόσο, σε έρευνες καταγράφηκε ότι αμέσως μετά την άφιξή τους στις χώρες αυτές, τους αφαιρούνταν τα ταξιδιωτικά έγγραφα και δεν τους παρέχονταν κανένα καθεστώς διαμονής, αντίθετα απελαύνονταν στις χώρες τους, όπου διέτρεχαν κίνδυνο δίωξης, ή διέφευγαν την απέλαση και μέσω κυκλωμάτων διακίνησης ξεκινούσαν εκ νέου ένα επικίνδυνο ταξίδι[45].

Στο πλαίσιο δίκης, αποκαλύφθηκε ότι οι «οικειοθελείς» απελάσεις προς την Ρουάντα και την Ουγκάντα ήδη από το 2013, πραγματοποιούνταν βάσει απόρρητων συμφωνιών με οικονομικά ανταλλάγματα. Υπήρξαν έντονες εσωτερικές και διεθνείς αντιδράσεις προς το Ισραήλ και κυρίως προς τα δύο αφρικανικά κράτη. Στον απόηχό τους, η Ρουάντα δήλωσε ότι δεν υπέγραψε ποτέ συμφωνία με το Ισραήλ και ότι, σε κάθε περίπτωση, θα υποδεχόταν μόνο όσους επιστρέφουν όντως οικειοθελώς, χωρίς καταναγκασμό. Ομοίως, η Ουγκάντα αρνήθηκε την ύπαρξη οποιασδήποτε συμφωνίας. Κατόπιν αυτών, το Ανώτατο Δικαστήριο του Ισραήλ ανέστειλε τις υπό εκδίκαση απελάσεις, εκφράζοντας ανησυχία για τις συνθήκες που οι απελαθέντες θα αντιμετωπίσουν στις συγκεκριμένες χώρες[46]. Στη συνέχεια, η κυβέρνηση συμφώνησε με την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ οι μισοί περίπου (16.000) αιτούντες διεθνή προστασία να μετεγκατασταθούν σε δυτικές χώρες, και όσοι παραμείνουν στο Ισραήλ να λάβουν νομικό καθεστώς. Ωστόσο, υπαναχώρησε αμέσως από τη συμφωνία, η οποία δεν εφαρμόστηκε ποτέ[47].

Παράλληλα με την έκδοση της δικαστικής απόφασης, τον Μάρτιο του 2018, ειδικοί του Ο.Η.Ε. διακήρυξαν ότι η πολιτική του Ισραήλ παραβιάζει το δίκαιο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και το διεθνές προσφυγικό δίκαιο, εισάγει δυσμενείς διακρίσεις εις βάρος αιτούντων και τους εκθέτει σε κίνδυνο επαναπροώθησης[48].. Όμως, δεν σταμάτησαν οι «οικειοθελείς» αναχωρήσεις, καθώς οι αρχές συνέχισαν να φέρνουν τους αιτούντες σε κατάσταση απελπισίας[49], έως ότου αναγκαστούν να συμφωνήσουν για την «οικειοθελή» απομάκρυνσή τους, με πολιτικές που κρίθηκαν από το Ανώτατο Δικαστήριο ως αντισυνταγματικές[50].

Ακολουθώντας το παράδειγμα του Ισραήλ, με αιτιολογία τη δραματική αύξηση των αφίξεων στη χώρα και ότι πρέπει να αποτραπεί η παράτυπη μετανάστευση και η διακινδύνευση της ζωής των μεταναστών στο πέρασμα του Καλαί, το Ηνωμένο Βασίλειο (ΗΒ) υπέγραψε στις 14.4.2022 με την Ρουάντα Μνημόνιο Συνεργασίας (Memorandum of Understanding “MOU”) σε ζητήματα ασύλου και προστασίας προσφύγων και μεταναστών, καθώς και δύο κείμενα διπλωματικών εγγυήσεων[51]. Με τη συμφωνία αυτή, όσοι εισέρχονται με βάρκες στα σύνορα και υποβάλλουν αίτηση ασύλου θα μεταφέρονται στη Ρουάντα, σύμφωνα με τις διατάξεις της νομοθεσίας του ΗΒ περί τρίτης ασφαλούς χώρας. Δηλαδή οι αιτήσεις θα κρίνονται απαράδεκτες και οι αιτούντες θα μεταφέρονται στη Ρουάντα ως τρίτη ασφαλή χώρα για να κριθεί η αίτησή τους επί της ουσίας από τις αρχές της χώρας αυτής, σύμφωνα με τη δική της νομοθεσία. Εάν γίνει δεκτή η αίτηση, ο αιτών θα αναγνωριστεί ως πρόσφυγας  στη Ρουάντα, ενώ εάν απορριφθεί θα απελαθεί στη χώρα καταγωγής του και, σε κάθε περίπτωση, δεν θα επιστρέψει στο ΗΒ.

Η πρώτη πτήση, τον Ιούνιο του 2022, ακυρώθηκε λίγο πριν την απογείωση, όταν το ΕΔΔΑ εξέδωσε ασφαλιστικά μέτρα για να σταματήσει η απομάκρυνση ενός αιτούντα από το Ιράκ[52]. Το ΕΔΔΑ έλαβε υπόψη τις ανησυχίες της Ύπατης Αρμοστείας του Ο.Η.Ε. ότι όσοι μεταφέρονται στη Ρουάντα δεν έχουν πρόσβαση σε δίκαιη και αποτελεσματική διαδικασία καθορισμού του καθεστώτος του πρόσφυγα. Επίσης, έλαβε υπόψη και την κρίση του Ανώτερου Δικαστηρίου (High Court) για την ίδια υπόθεση, ότι δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία για το εάν η Ρουάντα αποτελεί μια τρίτη ασφαλή χώρα. Έκρινε ότι η απομάκρυνση έπρεπε να ανασταλεί ενόψει του κινδύνου ο προσφεύγων να υποστεί κακομεταχείριση, του γεγονότος ότι η Ρουάντα δεν δεσμεύεται από την ΕΣΔΑ, αλλά και της απουσίας οποιουδήποτε δεσμευτικού μηχανισμού για την επιστροφή στο ΗΒ, σε περίπτωση που η αίτησή του γίνει δεκτή επί της ουσίας από τα βρετανικά δικαστήρια.

Ένα έτος μετά την απόφαση αυτή, τον Ιούλιο του 2023, το ΗΒ ψήφισε νόμο περί υποχρέωσης των αρχών να διατάσσουν τη διοικητική κράτηση και την απομάκρυνση στη Ρουάντα ή σε άλλη ασφαλή τρίτη χώρα, για όσους εισέρχονται παράτυπα στη χώρα. Επίσης, όρισε ότι οι κρατούμενοι δεν θα έχουν δικαστική προστασία για τις πρώτες 28 μέρες κράτησης. Κατόπιν προσφυγής, η νομοθεσία κρίθηκε από το Εφετείο (Court of Appeals) ότι παραβιάζει την αρχή της μη επαναπροώθησης και η υπόθεση κατέληξε στο Ανώτατο Δικαστήριο (Supreme Court), το οποίο συμφώνησε με την κρίση αυτή[53].

Σύμφωνα με τους ανώτατους δικαστές, αυτό που έπρεπε να εξεταστεί ήταν εάν υπήρχαν σοβαροί λόγοι να θεωρείται ότι η απομάκρυνση των αιτούντων άσυλο στη Ρουάντα θα τους εκθέσει σε πραγματικό κίνδυνο κακομεταχείρισης, εάν δηλαδή κινδυνεύουν τελικά να απελαθούν στη χώρα καταγωγής τους. Εξέτασε καταρχάς τη διαδικασία ασύλου στην Ρουάντα, λαμβάνοντας υπόψη τις θέσεις της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τις συστηματικές ελλείψεις και τα προβλήματα στη διαδικασία αυτή. Δεύτερον, εξέτασε τη γενική κατάσταση στη χώρα για τα ανθρώπινα δικαιώματα, η οποία χειροτερεύει σύμφωνα με πρόσφατες διαπιστώσεις της ίδιας της κυβέρνησης του ΗΒ. Τρίτον, έλεγξε εάν οι διπλωματικές εγγυήσεις – διαβεβαιώσεις που παρέχει η Ρουάντα για τη συγκεκριμένη συμφωνία έχουν τηρηθεί στο παρελθόν, κι εδώ η κακή εμπειρία των συμφωνιών με το Ισραήλ διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο[54]. Τέλος, έλαβε υπόψη ότι δεν υφίστατο ένας μηχανισμός αποτελεσματικής επίβλεψης της τήρησης των εγγυήσεων αυτών, ο οποίος δεν προέκυψε ότι υφίστατο. Επομένως, έκρινε ότι η Ρουάντα δεν είναι μια ασφαλής τρίτη χώρα, καθώς οι αιτούντες κινδυνεύουν τελικά με επαναπροώθηση[55], καθώς υπάρχουν σοβαροί λόγοι να θεωρείται ότι οι ανάγκες διεθνούς προστασίας τους δεν θα  εκτιμηθούν σωστά και μπορεί να επιστραφούν στη χώρα καταγωγής τους και να αντιμετωπίσουν δίωξη.

Ένα μήνα μετά την έκδοση της απόφασης, τον Δεκέμβριο του 2023, οι δύο χώρες υπέγραψαν νέα πενταετή συμφωνία, που προέβλεπε ότι όσοι μεταφέρονται στην Ρουάντα δεν θα επιστραφούν σε χώρα που η ζωή ή η ελευθερία τους απειλούνται. Στη συνέχεια, κατατέθηκε προς ψήφιση το νομοσχέδιο για την εφαρμογή της συμφωνίας (Safety of Rwanda  bill). Τον Μάρτιο του 2024 ο εθνικός φορέας δημοσιονομικού ελέγχου (National Audit Office) ανακοίνωσε ότι το σχέδιο θα κοστίσει 1,8 εκατομμύρια λίρες για τον καθένα από τους 300 πρώτους αιτούντες που η κυβέρνηση θα απελάσει, ενώ το συνολικό κόστος ξεπερνά το μισό δισεκατομμύριο λίρες[56].

Τον Απρίλιο του 2024 o νόμος για την Ρουάντα ψηφίστηκε. Κατά τη διαδικασία, υπήρξαν σοβαρές ενστάσεις από την αντιπολίτευση στη Βουλή των Κοινοτήτων, αλλά, ιδίως, στη Βουλή των Λόρδων, που επισήμανε την αντίθεση της συμφωνίας με την ΕΣΔΑ και ζήτησε τροποποιήσεις προκειμένου να ψηφίσει τον νόμο[57].

Γ. Η εξωτερική ανάθεση της ευθύνης για το άσυλο

Σε οδηγία που εξέδωσε ήδη από το 2013, η Ύπατη Αρμοστεία του Ο.Η.Ε δεν θεωρεί ότι οι συμφωνίες μεταφοράς αιτούντων διεθνή προστασία σε τρίτες χώρες^[58] είναι επί της αρχής αντίθετες στη Σύμβαση της Γενεύης για το καθεστώς των Προσφύγων, είτε περιλαμβάνουν μεταφορά σε ένα κράτος από το οποίο διήλθαν οι αιτούντες, είτε σε έτερο κράτος. Θα πρέπει όμως να πληρούνται συγκεκριμένοι όροι. Καταρχάς, η συμφωνία δεν θα πρέπει να αποτελεί προσπάθεια αποποίησης και μετάθεσης των ευθυνών για διεθνή προστασία από το κράτος μεταφοράς, το οποίο δεν απαλλάσσεται από τις διεθνείς του υποχρεώσεις βάσει του προσφυγικού δικαίου και του δικαίου ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Επίσης, και το κράτος υποδοχής θα πρέπει να συμμορφώνεται με τις υποχρεώσεις αυτές έμπρακτα, και όχι μόνο συμβατικά. Δεύτερον, το κείμενο της συμφωνίας πρέπει να έχει νομικά δεσμευτική μορφή και να ορίζει συγκεκριμένα δικαιώματα και υποχρεώσεις όσων μεταφέρονται, καθώς και εκάστου συμβαλλόμενου κράτους, ενώ θα πρέπει να υπάρχει εξατομικευμένη εξέταση και δικαστική προστασία πριν την εκτέλεση της μεταφοράς. Επίσης, για τη συμβατότητα της συμφωνίας με το διεθνές δίκαιο, λαμβάνεται υπόψη εάν ο μεταφερόμενος όντως θα γίνει δεκτός στο κράτος υποδοχής, εάν θα προστατεύεται από την επαναπροώθηση, εάν θα έχει πρόσβαση σε δίκαιες και αποτελεσματικές διαδικασίες ασύλου, εάν θα απολαμβάνει κατάλληλες συνθήκες υποδοχής και δεν θα υποστεί αυθαίρετη κράτηση, καθώς και εάν μετά την αναγνώρισή του ως πρόσφυγα, θα έχει πρόσβαση σε κοινωνικά βιώσιμες λύσεις.

Η συμφωνία του ΗΒ με τη Ρουάντα στάθηκε η αιτία για να εκδώσει η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ εκ νέου τις θέσεις της, το 2021, σχετικά με το ζήτημα της «εξωτερικής ανάθεσης» των υποχρεώσεων ενός κράτους για παροχή διεθνούς προστασίας. Υπενθύμισε ότι κάθε κράτος στο έδαφος του οποίου καταφθάνει και αναζητά προστασία ο αλλοδαπός, ή κάθε κράτος που έχει δικαιοδοσία de jure ή de facto, ευθύνεται για την ταυτοποίηση και την αξιολόγηση των αναγκών διεθνούς προστασίας και την παροχή κατάλληλων συνθηκών υποδοχής. Μια συμφωνία του κράτους αυτού για τη μεταφορά ή μετεγκατάσταση αιτούντων σε τρίτη ασφαλή χώρα, για να είναι συμβατή με το διεθνές δίκαιο, πρέπει να παρέχει επαρκείς εγγυήσεις για τον σεβασμό των δικαιωμάτων τους. Όταν όμως η συμφωνία αυτή ταυτίζεται με τη μετάθεση της ευθύνης σε άλλη χώρα, τότε παραβιάζεται το δικαίωμα στην πρόσβαση στο άσυλο, διαλύεται το σύστημα διεθνούς προστασίας και ο αιτών εκτίθεται σε κίνδυνο κακομεταχείρισης και επαναπροώθησης^[59]. Αυτή η μετάθεση ευθύνης προκύπτει όταν το αρχικά υπεύθυνο κράτος λαμβάνει μέτρα για την αποτροπή των αφίξεων στο έδαφός του, συλλαμβάνει όσους αιτούνται διεθνή προστασία με σκοπό να τους μεταφέρει σε άλλη χώρα, καθώς και όταν η συμφωνία μεταφοράς δεν περιλαμβάνει  εγγυήσεις για τους μεταφερόμενους, εκθέτοντάς τους σε επ’ αόριστον «αποθήκευση» σε απομονωμένα μέρη και σε κινδύνους επαναπροώθησης.

Αναγκασμένη από τα γεγονότα να επανέλθει, το 2022 η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ^[60] τόνισε ειδικότερα ότι ούτε η συμφωνία, ούτε η ίδια η εκτέλεση της μεταφοράς, αφαιρεί από το ΗΒ την ευθύνη που έχει υπό το διεθνές δίκαιο να προστατεύσει όσους επιδιώκει να μεταφέρει, από την άμεση ή έμμεση επαναπροώθηση. Η συγκεκριμένη συμφωνία δεν αποσκοπεί στην αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών, τον διαμοιρασμό της ευθύνης, και δεν ενισχύει τη διεθνή συνεργασία, ούτε προωθεί την προστασία. Οι αναπτυσσόμενες χώρες, ιδίως στην Αφρική, φιλοξενούν την μεγάλη πλειονότητα του παγκόσμιου προσφυγικού πληθυσμού, και μόνο ένα μικρό μέρος αυτών των προσφύγων κατορθώνει τελικά να μετακινηθεί στην Ευρώπη. Υπάρχει, λοιπόν, σοβαρός κίνδυνος το βάρος της εξέτασης των αιτήσεων ασύλου από τις μεταφορές από το ΗΒ να εξαντλήσει τη δυνατότητα του εθνικού συστήματος ασύλου της Ρουάντα, υποβαθμίζοντας την ικανότητά του να παρέχει προστασία. Επίσης, η συμφωνία πάσχει και για το λόγο ότι δεν μπορεί να προσβληθεί στα δικαστήρια, καθώς έχει τη μορφή Μνημονίου Συνεργασίας οι όροι του οποίου δεν είναι δεσμευτικοί υπό το διεθνές δίκαιο και δεν εισάγουν ατομικά δικαιώματα. Δεν παρέχει εγγυήσεις, όπως η εξατομικευμένη εξέταση για τη νομιμότητα και την καταλληλότητα της μεταφοράς και η δυνατότητα δικαστικής της αμφισβήτησης. Επιπλέον, υπάρχουν σοβαρές ανησυχίες ότι οι αιτούντες που μεταφέρονται στη Ρουάντα δεν θα έχουν πρόσβαση σε μια δίκαιη και αποτελεσματική διαδικασία και ότι δεν θα τύχουν συνθηκών υποδοχής σύμφωνα με τα διεθνώς αποδεκτά πρότυπα. Υπενθύμισε, μάλιστα, ότι όσοι μεταφέρθηκαν από το Ισραήλ στην Ρουάντα δεν είχαν διαρκείς και ασφαλείς λύσεις για το καθεστώς τους και, για τον λόγο αυτό, πολλοί μετακινήθηκαν με επικίνδυνα ταξίδια στην Αφρική και την Ευρώπη. Συνεπώς, κατέληξε η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ, η συμφωνία συνίσταται σε εξωτερική ανάθεση της διεθνούς προστασίας η οποία απαγορεύεται.

Τέλος, υπάρχουν σοβαρές ανησυχίες ότι οι αιτούντες που μεταφέρονται στη Ρουάντα δεν θα έχουν πρόσβαση σε μια δίκαιη και αποτελεσματική διαδικασία και ότι δεν θα τύχουν υποδοχής σύμφωνα με τα διεθνώς αποδεκτά πρότυπα. Υπενθύμισε μάλιστα ότι όσοι μεταφέρθηκαν από το Ισραήλ στην Ρουάντα δεν είχαν διαρκείς και ασφαλείς λύσεις για το καθεστώς τους και για τον λόγο αυτό πολλοί μετακινήθηκαν με επικίνδυνα ταξίδια στην Αφρική και την Ευρώπη. Συνεπώς, η συμφωνία συνίσταται σε εξωτερική ανάθεση της διεθνούς προστασίας η οποία απαγορεύεται.

Καταληκτικές παρατηρήσεις

Οι παραπάνω συμφωνίες συνιστούν μορφές «εξωεδαφικότητας» ή «εξωτερικής ανάθεσης» του ασύλου και της μετανάστευσης. Προκειμένου να είναι συμβατές με τις διεθνείς υποχρεώσεις των κρατών για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και την αρχή της μη επαναπροώθησης πρέπει να περιβάλλονται τον τύπο του νομικά δεσμευτικού και δημόσιου κειμένου για να υποβάλλονται σε δημόσιο πολιτικό και νομικό έλεγχο. Επίσης, πρέπει να περιγράφουν με σαφήνεια τις υποχρεώσεις των κρατών εκατέρωθεν, να μη συνιστούν μετάθεση της ευθύνης για την παροχή διεθνούς προστασίας, να εγγυώνται τα δικαιώματα των μεταναστών και των αιτούντων στις τρίτες χώρες, κυρίως της δικαστικής προστασίας, και να ιδρύονται μηχανισμοί για την επίβλεψη της τήρησής τους.

Ωστόσο, διαπιστώνεται ότι οι συμφωνίες αυτές οδηγούν σε επαναπροωθήσεις σε χώρες όπου υπάρχει κίνδυνος για τη ζωή και την ελευθερία των μεταναστών, απάνθρωπες και εξευτελιστικές συνθήκες διαμονής, εμπόδια στην πρόσβαση στο άσυλο, εκτεταμένη διοικητική κράτηση και δημιουργία συνθηκών που οδηγούν σε νέα επικίνδυνα ταξίδια. Μάλιστα, προκύπτει ότι είναι εξαιρετικά δαπανηρές για τα κράτη, με κόστη που ίσως ξεπερνούν αυτά που θα απαιτούνταν για την εξέταση των αιτήσεων διεθνούς προστασίας σε ευρωπαϊκό έδαφος, την κοινωνική ένταξη ή και την τυπική απέλαση όσων δεν μπορούν να παραμείνουν. Προκαλεί, δε, εντύπωση ότι παρά την αναποτελεσματικότητά τους, όπως στην περίπτωση της Κοινής Δήλωσης με την Τουρκία, τα κράτη συνεχίζουν να τις στηρίζουν.

Η απάντηση στα ερωτηματικά που γεννούνται βρίσκεται στον διακηρυγμένο στόχο των συμφωνιών αυτών, που είναι η αποτροπή της παράτυπης μετανάστευσης. Η αποτροπή αυτή δεν εγγυάται ότι θα υπάρξουν νόμιμες οδοί. Ως προς τη νομική δέσμευση για τη διασφάλιση τέτοιων οδών, τα δύο ευρωπαϊκά δικαστήρια έχουν ήδη κρίνει ότι δεν υπάρχει υποχρέωση χορήγησης θεώρησης εισόδου (visa) σε πρόσφυγες[61]. Παράλληλα, τα προγράμματα μετεγκατάστασης προσφύγων από τις χώρες τους προς τα ευρωπαϊκά κράτη υλοποιούνται ad hoc και κατά διακριτική ευχέρεια. Χαρακτηριστικά, 14 κράτη της E.E. έχουν υποσχεθεί 60.135 θέσεις μετεγκατάστασης και ανθρωπιστικής θεώρησης εισόδου για την περίοδο 2024 – 2025^[62], ενώ οι αφίξεις μόνο στην Ελλάδα και μόνο το πρώτο εξάμηνο του 2024 ήταν περί τους 25.000 πολίτες τρίτων χωρών^[63].

Επομένως, με στόχο την αποτροπή, οι συμφωνίες αυτές επιχειρούν να στείλουν ένα μήνυμα  σε όσους ονειρεύονται μια καλύτερη ζωή στην Ευρώπη, τη Δύση, τον Βορρά, αναζητώντας είτε διεθνή προστασία, είτε εργασία. Το μήνυμα είναι ότι εάν το επιχειρήσουν, είναι πολύ πιθανό να βρεθούν φτωχοί και εγκαταλελειμμένοι, στερούμενοι της προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων τους, να στοιβάζονται σε χώρες φτωχές ή και αυταρχικές, που «αποθηκεύουν» μεγάλους προσφυγικούς πληθυσμούς. Υπενθυμίζουν, επομένως, συγκεκριμένες σχέσεις ισχύος και υπεροχής που είναι εμπεδωμένες από τον καιρό της αποικιοκρατίας, και που κανονικοποιούν την ιδέα ότι υπάρχουν άνθρωποι που δεν αξίζουν προστασίας, που περισσεύουν από τις ευρωπαϊκές- δυτικές κοινωνίες[64]. Και για να μην έρθουν στο κατώφλι τους, μπορούν οι πλούσιες και δυνατές χώρες της Ευρώπης να πληρώνουν τις φτωχές και αδύναμες χώρες της Αφρικής, για να τους κρατούν μακριά, με κάθε κόστος, προκειμένου να μην νοθεύσουν τον πολύτιμο ευρωπαϊκό τρόπο ζωής.

 

[1] Bλ. τα στοιχεία που παρέχει η ιστοσελίδα του ΔΟΜ στο https://missingmigrants.iom.int/region/mediterranean (πρόσβαση: 1.9.2024).

[2] Ο αριθμός αναφέρεται στο https://www.opendemocracy.net/en/beyond-trafficking-and-slavery/your-borders-our-dead-remembering-25-years-of-migrant-victims-in-calais/ (πρόσβαση: 1.9.2024).

[3] Αντί άλλων, βλ. ενδεικτικά την Έκθεση της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης του Συμβουλίου της Ευρώπης το 2022 στο https://assembly.coe.int/LifeRay/MIG/Pdf/DocsAndDecs/2022/AS-MIG-2022-07-EN.pdf (πρόσβαση: 1.9.2024).

[4] Βλ. «Human rights violations at international borders: trends, prevention and accountability, Report of UN Special Rapporteur on the human rights of migrants», στο  https://www.ohchr.org/en/documents/thematic-reports/ahrc5031-human-rights-violations-international-borders-trends-prevention (πρόσβαση: 1.9.2024).

[5] Ο όρος «μετανάστες» προτιμάται διότι εμπεριέχει και τους πρόσφυγες. Όπως το έθεσε ο δικαστής Underhill LJ στο Εφετείο που έκρινε την συμφωνία της Μ. Βρετανίας με τη Ρουάντα, η μετανάστευση περιλαμβάνει και το άσυλο, που αποτελεί πτυχή του μεταναστευτικού δικαίου.

[6] Βλ. Cantor, D., Tan, N. F., Gkliati, M., Mavropoulou, E., Allinson, K., Chakrabarty, S., Grundler, M., Hillary, L., McDonnell, E., Moodley, R., Phillips, S., Pijnenburg, A., Reyhani, A.-N., Soares, S., & Yacoub, N., «Externalisation, Access to Territorial Asylum, and International Law», International Journal of Refugee Law, Volume 34, Issue 1, March 2022, σ. 120–156, ιδίως σ. 142-144.

[7] Δελτίο Τύπου στο https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_23_3887 (πρόσβαση: 1.9.2024).

[8] Δελτίο Τύπου στο https://www.eeas.europa.eu/eubam-libya/signing-memorandum-understanding-between-eubam-libya-and-ministry-foreign-affairs-and-international_en?s=327 (πρόσβαση: 1.9.2024).

[9] Δελτίο Τύπου στο EU press release. https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_24_1335 (πρόσβαση: 1.9.2024).

[10]Δελτίο Τύπου στο https://neighbourhood-enlargement.ec.europa.eu/news/joint-declaration-strategic-and-comprehensive-partnership-between-arab-republic-egypt-and-european-2024-03-17_en (πρόσβαση: 1.9.2024).

[11] Βλ. την είδηση στο https://www.reuters.com/world/after-eu-migrant-deal-with-egypt-lebanon-also-possible-eu-commissioner-says-2024-03-22/ (πρόσβαση: 1.9.2024).

[12] Βλ. IEMed, «The External Dimension of European Migration Policy: The Case of Libya and Tunisia in Light of the Recent Protests», 2011, στο https://www.iemed.org/publication/the-external-dimension-of-european-migration-policy-the-case-of-libya-and-tunisia-in-light-of-the-recent-protests/ (πρόσβαση: 1.9.2024).

[13] Βλ. το ενημερωτικό της EUAA στο https://euaa.europa.eu/easo-asylum-report-2021/24-external-dimension-eu-policy (πρόσβαση: 1.9.2024).

[14] Για τον ορισμό της έννοιας και ανάλυση των επιμέρους πτυχών της και των συνεπειών της στο δίκαιο της διεθνούς προστασίας βλ. Cantor, Tan, Gkliati, Mavropoulou, Allinson, Chakrabarty, Grundler, Hillary, McDonnell, Moodley, Phillips, Pijnenburg, Reyhani, Soares, & Yacoub,  Externalisation, Access to Territorial Asylum, ό.π., σ. 120–156.

[15] Βλ. «EU External Partners: Violence Against Migrants in Tunisia and Libya Continues ― EU to Determine Upcoming Funding Decision for UNRWA Amid “Strong Concern” Over the Dramatic Humanitarian Situation ― Europe Looking for New Partners to Externalise Asylum», στο https://ecre.org/eu-external-partners-violence-against-migrants-in-tunisia-and-libya-continues-%E2%80%95-eu-to-determine-upcoming-funding-decision-for-unrwa-amid-strong-concern-over-the-dramatic-hum/ (πρόσβαση: 1.9.2024).

[16] Παρά την απόφαση του ΕΔΔΑ, A.A. κατά Σουηδίας (no. 4677/20), 13/7/2023, ότι η κατάσταση δεν είναι επικίνδυνη μετά το 2020, υπάρχουν αντίθετες αναφορές από εκθέσεις των οργάνων του Ο.Η.Ε.· βλ. «Libya: Urgent action needed to remedy deteriorating human rights situation, UN Fact-Finding Mission warns in final report», 27.3.2023, στο https://www.ohchr.org/en/press-releases/2023/03/libya-urgent-action-needed-remedy-deteriorating-human-rights-situation-un (πρόσβαση: 1.9.2024), καθώς και την Ετήσια έκθεση του Human Rights Watch για το 2024 στο https://www.hrw.org/world-report/2024/country-chapters/libya (πρόσβαση: 1.9.2024).

[17] Βλ. αναλυτικά στο https://www.reuters.com/world/africa/migrant-expulsions-tunisia-libya-fuel-extortion-abuse-un-briefing-2024-06-11/ (πρόσβαση: 1.9.2024).

[18] Η Διεθνής Αμνηστία και το Human Rights Watch ανησυχούν ότι θα υπάρξει μεγάλη πίεση για απώθηση των Σουδανών από τα αιγυπτιακά σύνορα, όπως έγινε και στην Τυνησία, ότι η οικονομική βοήθεια δεν θα ενισχύσει την κατάσταση των προσφύγων και πως αυτό θα ωθήσει εκ νέου σε επικίνδυνα ταξίδια. Βλ. https://www.hrw.org/news/2024/03/15/eu-deal-egypt-rewards-authoritarianism-betrays-eu-values, https://www.hrw.org/news/2023/09/21/migration-obsession-killing-eus-commitment-human-rights https://www.amnesty.org/en/location/middle-east-and-north-africa/egypt/report-egypt/ (πρόσβαση: 1.9.2024).

[19] Βλ. την είδηση στο https://www.reuters.com/world/ombudsman-raises-concern-over-eu-migration-deal-with-egypt-2024-03-19/ (πρόσβαση: 1.9.2024).

[20] Βλ. την Έρευνα SI/5/2023/MHZ- OI/2/2024/MHZ στο https://www.ombudsman.europa.eu/en/opening-summary/en/184858 (πρόσβαση: 1.9.2024). Στη νέα έρευνα η Διαμεσολαβήτρια επιμένει στο εάν πραγματοποιήθηκε μελέτη επιπτώσεων για τα ανθρώπινα δικαιώματα, στην εξειδίκευση των κριτηρίων με βάση τα οποία μπορεί να ανασταλεί η χρηματοδότηση, αλλά και στη διαφάνεια των όρων του Μνημονίου Τυνησία – Ε.Ε.. Ζητά λεπτομέρειες για τους φορείς στους οποίους έχει δοθεί χρηματοδότηση, για ποιες εργασίες, καθώς και περισσότερες πληροφορίες για τις ενέργειες επίβλεψης που πραγματοποιήθηκαν σε σχέση με την Τυνησία. Επιπλέον, ζητά: 1) Όλες τις εκθέσεις σχετικά με τα μεταναστευτικά προγράμματα που χρηματοδοτούνται από την Ε.Ε. στην Τυνησία, 2) Τις εσωτερικές οδηγίες για τις ακολουθούμενες διαδικασίες σχετικά με το Μνημόνιο, 3) Τις εκτιμήσεις από την Αντιπροσωπεία της Ε.Ε στην Τυνησία που αποτέλεσαν τη βάση για τις διαπραγματεύσεις για το Μνημόνιο και την εφαρμογή του, 4) Όλα τα έγγραφα σχετικά με τον μηχανισμό επίβλεψης για τα μεταναστευτικά προγράμματα που εφαρμόζονται στη Λιβύη και τα οποία είναι τα ίδια για την Τυνησία.

[21] Το Πρωτόκολλο είναι διαθέσιμο σε αγγλική μετάφραση στο https://odysseus-network.eu/wp-content/uploads/2023/11/Protocol-between-the-Government-of-the-Italian-Republic-and-the-Council-of-Minister-of-the-Albanian-Republic-1-1.pdf (πρόσβαση: 1.9.2024).

[22] Η ολοκλήρωση της κατασκευής των κέντρων στην Αλβανία μεταφέρθηκε για  τέλη Νοεμβρίου 2024· βλ. https://www.meltingpot.org/en/2024/05/the-italy-albania-agreement-and-the-new-frontiers-of-border-externalization/ (πρόσβαση: 1.9.2024).

[23]  Όπως και κατά τη διαδικασία συνόρων σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία (άρθρο 98 ν. 4939/2022).

[24] Το Συνταγματικό Δικαστήριο της Αλβανίας, τον Δεκέμβριο του 2023 έκρινε με οριακή πλειοψηφία (5-4) ότι η συμφωνία με την Ιταλία δεν παραβιάζει το Σύνταγμα· βλ. https://www.euractiv.com/section/politics/news/albanias-highest-court-narrowly-rules-italy-migrant-deal-constitutional/ (πρόσβαση: 1.9.2024).

[25] Βλ. την από 19.1.2024 έκθεση της Διεθνούς Αμνηστίας, «The Italy-Albania Agreement on migration: pushing boundaries, threatening rights», στο https://www.amnesty.org/en/documents/eur30/7587/2024/en/ (πρόσβαση: 1.9.2024).

[26] Βλ. https://www.euronews.com/my-europe/2023/11/14/analysis-with-her-albania-deal-giorgia-meloni-sets-the-pace-for-eu-migration-policy (πρόσβαση: 1.9.2024).

[27] Πρόκειται για το άρθρο 15 της Οδηγίας 2008/115/ΕΕ, για την κράτηση. Σε παραβίαση της διάταξης αυτής, ο Έλληνας νομοθέτης έχει καταστήσει κανόνα τη διοικητική κράτηση.

[28] Βλ. https://ecre.org/ecre-preliminary-comments-on-the-italy-albania-deal / (πρόσβαση: 1.9.2024).

[29] Για ανάλυση των ζητημάτων νομιμότητας, συνταγματικότητας και συμβατότητας που τίθενται υπό το ιταλικό, το ευρωπαϊκό και το διεθνές δίκαιο, βλ. Sergio Carrera, Giuseppe Campesi, Davide Colombi, «The 2023 Italy-Albania protocol on extraterritorial migration management. A worst practice in migration and asylum policies», στο https://cdn.ceps.eu/wp-content/uploads/2023/12/ASILE_Italy-Albania-MoU-Extraterritorial-Migration-Management.pdf (πρόσβαση: 1.9.2024).

[30] Βλ. https://www.coe.int/en/web/commissioner/-/italy-albania-agreement-adds-to-worrying-european-trend-towards-externalising-asylum-procedures (πρόσβαση: 1.9.2024).

[31] Βλ. την Οδηγία 2013/32/ΕΕ «σχετικά με κοινές διαδικασίες για τη χορήγηση και ανάκληση του καθεστώτος διεθνούς προστασίας (αναδιατύπωση)». Το άρθρο 33 της εν λόγω Οδηγίας προβλέπει ότι τα κράτη μέλη μπορούν να θεωρήσουν αίτηση για διεθνή προστασία ως απαράδεκτη εάν μια χώρα που δεν είναι κράτος μέλος θεωρείται ως ασφαλής τρίτη χώρα για τον αιτούντα. Σύμφωνα με το άρθρο 38, για να θεωρηθεί μια χώρα τρίτη ασφαλής θα πρέπει σωρευτικά να συντρέχουν τα εξής κριτήρια: α) ο αιτών μπορεί να αιτηθεί προσφυγικού καθεστώτος και να λάβει προστασία σύμφωνα με τη Σύμβαση της Γενεύης β) δεν υπάρχει κίνδυνος επιστροφής σε μη ασφαλή χώρα καταγωγής γ) δεν υπάρχει κίνδυνος σοβαρής βλάβης και δ) δεν υπάρχει απειλή στη ζωή και την ελευθερία του για λόγους δίωξης που προβλέπει η Σύμβαση.

[32]  Γενικό Δικαστήριο, T-192/16, T-193/16, T-257/16, 28/2/2017. Η έφεση στο ΔΕΕ απορρίφθηκε ως αόριστη και απαράδεκτη· βλ. ΔΕΕ, C‑208/17P, C‑209/17P, C‑210/17P, 12/9/2018. Για την Κοινή Δήλωση κατατέθηκε πρόσφατα και προσφυγή κατά της Ολλανδικής κυβέρνησης στα Ολλανδικά δικαστήρια Βλ. Kris van der Pas, «Litigating the EU-Turkey Deal», στο https://verfassungsblog.de/litigating-the-eu-turkey-deal/,DOI:10.59704/a26cc02695e826f6 (πρόσβαση: 1.9.2024).

[33] Υπάρχει ειδική υπηρεσία της ΕΕ (EU Facility for Refugees in Turkey) υπό το ειδικό περιφερειακό ταμείο της Ένωσης. για την κρίση στη Συρία (The EU Regional Trust Fund in Response to the Syrian Crisis) Βλ. και στοιχεία της Υ.Α. του Ο.Η.Ε στο https://www.unhcr.org/tr/en/overview-2 (πρόσβαση: 1.9.2024). Η Τουρκία φιλοξενεί 3,6 εκατομμύρια Σύριους και 370.000 πρόσφυγες και αιτούντες από άλλες χώρες, έχοντας τον μεγαλύτερο προσφυγικό πληθυσμό. Βλ και στοιχεία από το Νορβηγικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες στο https://www.nrc.no/make-a-difference-today/ (πρόσβαση: 1.9.2024). Στον Λίβανο ο προσφυγικός πληθυσμός αποτελεί το 22% του τοπικού πληθυσμού. Υψηλά ποσοστά έχουν η Ιορδανία με 8,3%, η Ουγκάντα με 3,9%, η Τσεχία με 4,2 %.

[34] European Court of Auditors (ECA), «Special report 06/2024: The Facility for Refugees in Turkey – Beneficial for refugees and host communities, but impact and sustainability not yet ensured» στο https://www.eca.europa.eu/en/publications?ref=SR-2024-06. Αντίστοιχη έκθεση εκδόθηκε και το 2018 (πρόσβαση: 1.9.2024).

[35] Βλ. το άρθρο 40 ν. 4939/2022 για τον περιορισμό ελευθερίας εντός της ΚΕΔ ή του ΚΥΤ για 25 μέρες το ανώτατο, κατά του οποίου είναι δυνατό να υποβληθούν αντιρρήσεις στο Πρωτοδικείο, και άρθρο 98 του ίδιου νόμου για τις διαδικασίες στα σύνορα, που ορίζει ότι πρέπει να ολοκληρωθούν εντός 28 ημερών, διαφορετικά επιτρέπεται η είσοδος του αιτούντα στην ενδοχώρα για να εξεταστεί η αίτησή του. Παρόμοιες διατάξεις είχε και ο ν. 4375/2016 που ψηφίστηκε μετά την Κοινή Δήλωση.

[36] A.D. v Greece, (no 55363/19), 4/4/2023.

[37] Koutsouraki E., «The Indefinite Detention of Undesirable and Unreturnable Third-Country Nationals in Greece», Refugee Survey Quarterly 36, no. 1, 2017, σ. 85–106, διαθέσιμο και στο https://www.jstor.org/stable/48503306 (πρόσβαση: 1.9.2024). Βλ. και «Detention as the Default: How Greece, with the support of the EU, is generalizing administrative detention of migrants», στο https://policy-practice.oxfam.org/resources/detention-as-the-default-how-greece-with-the-support-of-the-eu-is-generalizing-621307/ (πρόσβαση: 1.9.2024), καθώς και Amnesty International, «Greece: Asylum seekers being illegally detained in new EU-funded camp», στο https://www.amnesty.org/en/latest/news/2021/12/greece-asylum-seekers-being-illegally-detained-in-new-eu-funded-camp/ (πρόσβαση: 1.9.2024).

[38] Βλ. https://www.ombudsman.europa.eu/en/decision/en/170792 (πρόσβαση: 1.9.2024).

[39] Βλ. τα στοιχεία στο https://data.unhcr.org/en/documents/details/75075 (πρόσβαση: 1.9.2024).

[40] Βλ. την Κ.Υ.Α. 42799/3.6.2021 «Καθορισμός τρίτων χωρών που χαρακτηρίζονται ως ασφαλείς και κατάρτιση εθνικού καταλόγου, κατά τα οριζόμενα στο άρθρο 86 του ν. 4636/2019 (Α´ 169)» (ΦΕΚ Β´ 245/7.6.2021), στην οποία η Τουρκία θεωρείται ασφαλή τρίτη χώρα για τους αιτούντες διεθνή προστασία από τη Συρία, το Αφγανιστάν, Πακιστάν, Μπαγκλαντές και τη Σομαλία. Βλ. και την τροποποίησή της με την Κ.Υ.Α. 458568/15.12.2021.

[41] Βλ.UNHCR Positions and Recommendations, στο https://www.unhcr.org/gr/en/22885-unhcrs-position-and-recommendations-on-the-safe-third-country-declaration-by-greece.html (πρόσβαση: 1.9.2024).

[42] Βλ. ΣτΕ (Ολ.), 177/2023. Το ερώτημα είναι εάν το άρθρο 38 της οδηγίας 2013/32/ΕΕ, ερμηνευόμενο σύμφωνα με το άρθρο 18 του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ είναι αντίθετο με τον χαρακτηρισμό μιας τρίτης χώρας ως γενικά ασφαλούς για ορισμένες κατηγορίες αιτούντων, όταν για μεγάλο χρονικό διάστημα αρνείται την επανεισδοχή ή έχει την έννοια ότι η επανεισδοχή δεν είναι όρος για τον χαρακτηρισμό αυτό αλλά μόνο σωρευτική προϋπόθεση για την έκδοση της ατομικής πράξης απόρριψης της αίτησης, ως απαράδεκτης λόγω «ασφαλούς τρίτης χώρας». Ή εάν, τέλος, έχει την έννοια ότι η επανεισδοχή στην «ασφαλή τρίτη χώρα» πρέπει να εξακριβώνεται μόνο τη στιγμή της εκτέλεσης της απόφασης επανεισδοχής. Η ακρόαση ενώπιον του ΔΕΕ έχει γίνει στις 14.3.2024 και αναμένεται η απόφαση.

[43] Για το χρονικό της νομοθεσίας και των δικαστικών αποφάσεων βλ. https://www.unhcr.org/il/en/protection/legislation (πρόσβαση: 1.9.2024). Χαρακτηριστικά, τo 2013, το Ανώτατο Δικαστήριο είχε κρίνει ως αντισυνταγματική τη ρύθμιση του νόμου του 2012 κατά των εισβολέων περί τριετούς διοικητικής κράτησης. The Supreme Court HCJ 7146/12 Adam v. the Knesset στο  https://www.refworld.org/sites/default/files/attachments/56fe95fc4.pdf (πρόσβαση: 1.9.2024). Ρυθμίσεις του 2014 για την τρίμηνη κράτηση και την εικοσάμηνη υποχρεωτική διαμονή σε κέντρο υποδοχής κρίθηκαν συνταγματικές Βλ. HCJ 8665/14 Desta v. Knesset, στο https://versa.cardozo.yu.edu/opinions/desta-v-knesset (πρόσβαση: 1.9.2024).

[44] Βλ. την ανακοίνωση στο https://www.gov.il/en/pages/voluntary_return_operation (πρόσβαση: 1.9.2024).

[45] Βλ. Amnesty USA, «Forced and unlawful Israel’s deportation of Eritrean and Sudanese asylum seekers to Uganda», στο https://www.amnestyusa.org/wp-content/uploads/2018/06/Israel-deportation.pdf  (πρόσβαση: 1.9.2024) και την έρευνα «Where there is No Free Will» στο http://hotline.org.il/en/publication/where-there-is-no-free-will/ (πρόσβαση: 1.9.2024), που έγινε από Μ.Κ.Ο. Ο εξαναγκασμός σε οικειοθελή αποχώρηση συνίστατο, εκτός από την παρατεταμένη κράτηση και την εξευτελιστική μεταχείριση από τις αρχές, σε δυσκολία στην ανανέωση των αδειών διαμονής, αδυναμία εύρεσης εργασίας και εγκλήματα ρατσιστικής βίας. Βλ. και την υποβολή γραπτών παρατηρήσεων στο βρετανικό Κοινοβούλιο για την αντίστοιχη συμφωνία Ρουάντας – Βρετανίας, όπου εξετάστηκε η εξέλιξη της συμφωνίας με το Ισραήλ, στο   https://committees.parliament.uk/writtenevidence/127275/pdf/ (πρόσβαση: 1.9.2024).

[46] Επίσης, η νέα συμφωνία που η κυβέρνηση του Ισραήλ ισχυρίστηκε ότι σύναψε με τη Ρουάντα στα τέλη του 2017 δεν είχε έως εκείνη τη στιγμή εξεταστεί ως προς το εάν εγγυάται την ασφάλεια των απελαθέντων. Βλ. HCJ 679/18 and HCJ 733/18. Βλ. «Israel’s Top Court Slams Asylum Seeker Deportation Plan: ‘Rwanda Denies Deal, What Legal Recourse Will Deportees Have?», Haaretz, 12 March 2018, στο https://www.haaretz.com/israelnews/.premium-israeli-top-court-slams-asylum-seeker-deportation-plan-1.5895411, και https://www.jta.org/2018/03/15/israel/israels-supreme-court-issues-restraining-order-government-plan-deport-african-refugees (πρόσβαση: 1.9.2024).

[47] Για τη συμφωνία βλ. το δελτίο τύπου της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ, στο https://www.unhcr.org/uk/news/news-releases/unhcr-and-israel-sign-agreement-find-solutions-eritreans-and-sudanese (πρόσβαση: 1.9.2024). Βλ. επίσης σχόλια στο https://deeply.thenewhumanitarian.org/refugees/community/2018/05/03/how–israels–secret–refugee–deals–collapsed–in–the–light–of–day, (πρόσβαση: 1.9.2024) και στο https://www.timesofisrael.com/high-court-demand-scuppered-migrant-deportation-plan-report/ (πρόσβαση: 1.9.2024). Λίγες ώρες αργότερα, ο πρωθυπουργός κατηγόρησε τη Ρουάντα για υπαναχώρηση και απευθύνθηκε στην Ουγκάντα, αλλά στο τέλος ανακοίνωσε ότι δεν υπάρχει κάποια συμφωνία με τρίτη ασφαλή χώρα. Η πολιτική του τελικά συνοψίστηκε στη δήλωση «να κάνουμε ανυπόφορη τη ζωή τους ώσπου να αποφασίσουν να φύγουν από τη χώρα».

[48] Η αρχή της μη επαναπροώθησης απαγορεύει την απέλαση, τυπική ή άτυπη, με την οποία ο αλλοδαπός κινδυνεύει να βρεθεί σε χώρα στην οποία θα υποστεί διώξεις ή σοβαρές παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων του· βλ. σχετικά τα άρθρα 1 και 33 της Σύμβασης της Γενεύης, καθώς και το άρθρο 3 του 4ου πρόσθετου Πρωτοκόλλου της ΕΣΔΑ, το άρθρο 78 της ΣΛΕΕ, καθώς και τα άρθρα 18 και 19 του ΧΘΔΕΕ.

Βλ. Ειδικοί Ο.Η.Ε. https://www.ohchr.org/en/press-releases/2018/03/israel-un-experts-urge-immediate-halt-plans-deport-eritrean-and-sudanese?LangID=E&NewsID=22741 Βλ. και την κυβερνητική ανακοίνωση του 2018, που καλεί τους «εισβολείς» να αποχωρήσουν από τη χώρα, στο https://www.gov.il/en/pages/voluntary_return_operation (πρόσβαση: 1.9.2024). Βλ. επίσης την έκθεση της Διεθνούς Αμνηστίας για το νόμο του 2018· Amnesty International, “Forced and unlawful Israel’s deportation of Eritrean and Sudanese asylum seekers to Uganda”, στο https://www.amnestyusa.org/wp-content/uploads/2018/06/Israel-deportation.pdf (πρόσβαση: 1.9.2024).

[49] Με φόρους και πρόστιμα που καθιστούν την εργασία των αιτούντων πιο δύσκολη και ακριβή, ωθώντας πολλούς στην φτώχεια, με πολυετή καθυστέρηση έκδοσης αποφάσεων ασύλου, με εύκολη απόρριψη αιτήσεων, με αδύνατη στην πράξη απόλαυση δικαιωμάτων, χωρίς ασφάλιση υγείας και κοινωνικές υπηρεσίες και με μια νομοθεσία που επιτρέπει την πολύμηνη κράτηση αιτούντων και τη διαρκή απειλή για απέλαση, Βλ. «Τhe “Voluntary” Departure and Israel’s plan for deportation to third countries», στο https://hotline.org.il/en/refugees-and-asylum-seekers-en/voluntary-departure/.

[50] Για την απόφαση του Δικαστηρίου το 2023 βλ.  https://www.israelnationalnews.com/news/374039  (πρόσβαση: 1.9.2024).

[51] Βλ. το κείμενο, στην επίσημη ιστοσελίδα της κυβέρνησης https://www.gov.uk/government/publications/memorandum-of-understanding-mou-between-the-uk-and-rwanda#full-publication-update-history

[52] Βλ. ΕΔΔΑ, αρ. προσφ. 28774/22, 11.04.2023, N.S.K. v. United Kingdom, διαθέσιμο στο http://hudoc.echr.coe.int/eng#{%22itemid%22:[%22003-7620973-10489477%22]} .

[53]  [2023] UKSC 42 On appeal from [2023] EWCA Civ 745 15/11/2023. Βλ. το σκεπτικό της απόφασης στο https://www.bailii.org/uk/cases/UKSC/2023/42.html (πρόσβαση: 1.9.2024). Το Δικαστήριο απέρριψε τον ισχυρισμό ότι η ρήτρα της τρίτης ασφαλούς χώρας δεν μπορεί να εφαρμοστεί και για τον λόγο αντίθεσής της με το διατηρηθέν στην έννομη τάξη ενωσιακό δίκαιο αναφορικά με τις διαδικασίες ασύλου, που αξιώνει σύνδεσμο του αιτούντα με την τρίτη ασφαλή χώρα.

[54] Σημειωτέον ότι οι διπλωματικές εγγυήσεις και η σύσταση μηχανισμού για την τήρησή τους έχουν χρησιμοποιηθεί έως τώρα από τα κράτη για τη διασφάλιση της μη παραβίασης της αρχής της μη επαναπροώθησης, όταν μεμονωμένα εκδίδουν ή απελαύνουν για λόγους εθνικής ασφάλειας αλλοδαπούς που κατά τα άλλα χρήζουν διεθνούς προστασίας. Χαρακτηριστική τέτοια περίπτωση είναι αυτή του Abu Qatada· βλ. ΕΔΔΑ, αρ. προσφ. 8139/09, 17.1.2012, Othman v. U.K..

[55] Η εν λόγω αρχή, πέραν των διεθνών κειμένων, κατοχυρώνεται και στο άρθρο 6 της Human Rights Act του 1998.

[56] Οι Εκθέσεις είναι διαθέσιμες στο https://www.nao.org.uk/reports/investigation-into-the-costs-of-the-uk-rwanda-partnership/ (πρόσβαση: 1.9.2024).

[57]Το κείμενο και η διαδικασία ψήφισης είναι διαθέσιμα στο  https://bills.parliament.uk/bills/3540 (πρόσβαση: 1.9.2024). Για το χρονικό της νομοθεσίας βλ.  https://www.theguardian.com/world/2024/apr/22/uk-rwanda-scheme-courts-key-dates (πρόσβαση: 1.9.2024).

[58] «Guidance Note on bilateral and/or multilateral transfer arrangements of asylum seekers», στο https://www.refworld.org/policy/legalguidance/unhcr/2013/en/16943 (πρόσβαση: 1.9.2024).

[59] UNHCR, «Note on the “Externalization” of International Protection», 28 May 2021, στο www.refworld.org/docid/60b115604.htm (πρόσβαση: 1.9.2024). Βλ. επίσης την από 19/5/2021 δήλωση «Η Ύπατη Αρμοστεία προειδοποιεί κατά της «εξωτερικής ανάθεσης» της διαδικασίας ασύλου, ζητά τον επιμερισμό και όχι τη μετατόπιση της ευθύνης για τους πρόσφυγες», στο  https://www.unhcr.org/gr/20697-unhcr-warns-against-exporting-asylum-calls-responsibility-sharing-refugees.html.

[60] UNHCR, «Analysis of the Legality and Appropriateness of the Transfer of Asylum-
Seekers under the UK-Rwanda arrangement», στο  https://www.unhcr.org/uk/media/unhcr-analysis-legality-and-appropriateness-transfer-asylum-seekers-under-uk-rwanda (πρόσβαση: 1.9.2024). Για την επικαιροποίηση το 2024 βλ. UNHCR, «Analysis of the Legality and Appropriateness of the Transfer of Asylum-Seekers under the UK-Rwanda arrangement: an update» στο https://www.unhcr.org/uk/sites/uk/files/2024-01/updated_unhcr_analysis_-_uk-rwanda_arrangement_1.pdf (πρόσβαση: 1.9.2024). Βλ. επίσης UNHCR, «Note on the “Externalization” of International Protection», 28 May 2021, στο www.refworld.org/docid/60b115604.html (πρόσβαση: 1.9.2024).

[61] ΔΕΕ C-638/16 PPU, 21.4.2017, σκέψεις 42-51. ΕΔΔΑ, Αρ. Προσφ. 3599/18, 5.5.2020, M.N. and Others v. Belgium [GC], ιδίως παρ. 122-126. Και στις δύο περιπτώσεις επρόκειτο για Σύριους πολίτες στο Λίβανο που υπέβαλαν στην Πρεσβεία του Βελγίου αιτήσεις χορήγησης θεωρήσεων για ανθρωπιστικούς λόγους. Και στις δύο υποθέσεις τα Δικαστήρια δεν αναγνώρισαν υποχρέωση χορήγησης θεώρησης εισόδου, προκειμένου να ζητήσουν άσυλο στο Βέλγιο κατά την άφιξή τους εκεί και να λάβουν άδεια διαμονής.

[62] Ευρωπαϊκή Επιτροπή, «Resettlement and other pathways to protection»,

EU Resettlement and Humanitarian admission scheme, 2024-2025, στο https://home-affairs.ec.europa.eu/policies/migration-and-asylum/legal-migration-and-integration/resettlement-and-other-pathways-protection_en (πρόσβαση: 1.9.2024).

[63]UNHCR Operational Data portal, στο https://data.unhcr.org/en/situations/mediterranean/location/5179 (πρόσβαση: 1.9.2024).

[64] Βλ. την εύστοχη ανάλυση της συμφωνίας του ΗΒ με τη Ρουάντα με αιχμές περί κανονικοποίησης της άλλοτε αποικιοκρατικής σχέσης Collyer M., Uttara S., «Offshoring Refugees: Colonial Echoes of the UK-Rwanda Migration and Economic Development Partnership», Social Sciences, 12, no. 8, 2023, σ. 451, διαθέσιμη και στο https://doi.org/10.3390/socsci12080451 (πρόσβαση: 1.9.2024).