Editorial

Όπως διαπιστώσαμε, στη Νομαρχία, μέσα από τη μελέτη της συντακτικής διαδικασίας στη Χιλή την περίοδο 2019 – 2022 και της απόρριψης του «πλέον προοδευτικού Συντάγματος στον Κόσμο», η θέσπιση και η αναθεώρηση ενός Συντάγματος είναι πρωτίστως πολιτικές διεργασίες στις...

Στις αποφάσεις 1918-1919-1920/2025 της Ολομέλειας του Συμβουλίου της Επικρατείας (ΣτΕ), με τις οποίες κρίθηκε ότι δεν απαγορεύονται από το Σύνταγμα η ίδρυση και η λειτουργία ιδιωτικών πανεπιστημίων, η πλειοψηφία δέχτηκε την καθολική και απροϋπόθετη υπεροχή του...

Διαβάζοντας κανείς το σκεπτικό της πλειοψηφίας στην απόφαση 1918/2025, με την οποία η Ολομέλεια του Συμβουλίου της Επικρατείας έκρινε ότι δεν απαγορεύονται από το Σύνταγμα η ίδρυση και η λειτουργία ιδιωτικών πανεπιστημίων, θα μπορούσε, μιμούμενος τη λεζάντα στον...

Με τον Ν. 330/1976 «Περί επαγγελματικών σωματείων και ενώσεων και διασφαλίσεως της συνδικαλιστικής ελευθερίας», ο τότε Υπουργός Απασχολήσεως Κ. Λάσκαρης ανταποκρίθηκε στο αίτημα του τότε Προέδρου του ΣΕΒ, Δ. Μαρινόπουλου, ο οποίος είχε ζητήσει να καθοριστεί ένα πιο...

Ο διφορούμενος χαρακτήρας της διεθνοποίησης και, ιδίως, του εξευρωπαϊσμού του εθνικού δικαίου έχει ήδη αναδειχθεί στις σελίδες της Νομαρχίας (βλ. το Editorial της 4.4.2025). Σε ό,τι αφορά ειδικότερα τις δικονομικές ρυθμίσεις, η επίδραση του ευρωπαϊκού νομικού...

Όσο διευρύνεται η συνταγματική απορρύθμιση στην Ευρώπη τόσο εντείνεται ο διφορούμενος χαρακτήρας της επίδρασης του ενωσιακού δικαίου στις εθνικές έννομες τάξεις. Συναφώς, παρά την αναμφισβήτητη συμβολή τους στην ενίσχυση του κράτους δικαίου στα κράτη μέλη της...

Η ανάγκη αποκατάστασης του κύρους των κοινωνικών δικαιωμάτων και προαγωγής της προστασίας τους αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα συμπεράσματα του διαλόγου που αναπτύσσεται στις σελίδες της Νομαρχίας. Στο πλαίσιο αυτού του διαλόγου, έχει τονιστεί ότι η πλήρης και...

Η μετατροπή μιας προεχόντως πολιτικής εκλογικής διαδικασίας σε αμιγώς διοικητική καταλήγει να υποβαθμίζει την πολιτική παράμετρο και, τελικά, να αλλοιώνει το δημοκρατικό στοιχείο που ενυπάρχει σε κάθε εκλογή. Η αποπολιτικοποίηση που επιφέρει αυτή η μετατροπή δεν...

Oι δυτικού τύπου δημοκρατίες διέρχονται μια δομική κρίση νομιμοποίησης, η οποία διαρκώς οξύνεται κατά την τελευταία δεκαπενταετία. Μόλις τις τελευταίες δέκα ημέρες, οι πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις σε δύο από τις ισχυρότερες χώρες της Γηραιάς Ηπείρου επιβεβαίωσαν...

Σε μια εποχή που οι διάφορες μορφές εξουσίας, δημόσιες και ιδιωτικές, ρέπουν ολοένα και περισσότερο στον αυταρχισμό, μια κριτική ματιά προς τα θεμελιώδη δικαιώματα μπορεί να ξενίζει. Στο γενικευμένο, όμως, κλίμα ρευστοποίησης των συνταγματικών αξιών, κάθε προσπάθεια...

Η συμπλήρωση εβδομήντα πέντε χρόνων από την υπογραφή της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ) βρίσκει, απ’ όλες τις απόψεις, την Ευρώπη σε βαθιά κρίση. Η αδυναμία του ατελούς καταλόγου θεμελιωδών δικαιωμάτων, που περιλαμβάνει η παραπάνω Σύμβαση, να...

Η νομιμοποίηση της συνταγματικής δικαιοσύνης αποτελεί ένα διαχρονικό ζήτημα της νομικής και της πολιτικής επικαιρότητας. Το ζήτημα αυτό ανακύπτει πολύ συχνά, άλλοτε με αφορμή μια σφόδρα αμφισβητούμενη κρίση περί της (αντι)συνταγματικότητας ενός νόμου, όπως είναι αυτή...

Τις τελευταίες δεκαετίες, η αντίδραση του νεοφιλελευθερισμού στην προσπάθεια συμπλήρωσης του φιλελεύθερου από το κοινωνικό κράτος δικαίου συνδυάζεται με εθνικές και διεθνείς πολιτικές που συχνά υιοθετούν αυταρχικές αντιλήψεις και πρακτικές, οι οποίες αλλοιώνουν τη...

O ψηφιακός μετασχηματισμός του κράτους και της κοινωνίας προβάλλεται συχνά ως αδιαμφισβήτητη εγγύηση προαγωγής της ασφάλειας δικαίου και της ισότητας. Εντούτοις, υπό τις συνθήκες που υλοποιείται, η αλγοριθμική μετάλλαξη της σύγχρονης πραγματικότητας δεν επιβεβαιώνει,...

Η συγκέντρωση του δικαστικού ελέγχου των νόμων σε ένα συνταγματικό ή ανώτατο δικαστήριο προκρίνει και εγγυάται, σε μεγάλο βαθμό, την ασφάλεια δικαίου και τον εξορθολογισμό της νομοπαραγωγής. Εντούτοις, ο διάχυτος δικαστικός έλεγχος των νόμων παραμένει πάντοτε μια...

Στην εποχή μας, τα δικαιώματα και τα καθήκοντα, τα δύο στοιχεία που συγκροτούν διαχρονικά το υποκείμενο δικαίου, διέρχονται μια ολοένα και βαθύτερη κρίση. Από τη μία, έχει επικρατήσει μια υπερφιλελεύθερη συνταγματική ερμηνεία που απωθεί τα θεμελιώδη καθήκοντα,...

Οι σχέσεις μεταξύ εθνικού και ενωσιακού δικαίου γίνονται ολοένα και περισσότερο περίπλοκες. Η ατελής συνταγματοποίηση του δεύτερου, σε συνδυασμό με την αποσυνταγματοποίηση του πρώτου, έχει, στην πράξη, ως αποτέλεσμα η αρχή της δοτής αρμοδιότητας των ενωσιακών οργάνων...

Τα καθεστώτα ανάγκης δυσκολεύονται να ευθυγραμμιστούν με το κράτος δικαίου. Κάθε τέτοιο καθεστώς προκαλεί ένταση «μεταξύ εξουσίας και ελευθερίας, μεταξύ του δικαίου χωρίς ισχύ και της ισχύος χωρίς δίκαιο» (J.-F. Kervegan). Η εγκαθίδρυση ενός καθεστώτος ανάγκης μπορεί...

Η αύξηση, διεθνώς, του ποσοστού αποχής από τις εκλογές, η οποία σηματοδοτεί μια βαθιά κρίση της δημοκρατίας, οφείλεται σε πολλούς παράγοντες, θεσμικούς και ατομικούς: αμφισβήτηση της λειτουργικότητας του αντιπροσωπευτικού συστήματος και της εντιμότητας των όρων του...

Απέναντι στην τυπικότητα και την αυστηρότητα του δικαίου (dura lex, sed lex) αντιτάσσεται διαχρονικά η επιείκεια (aequitas), ώστε να αποτραπούν οι υπερβολές που οδηγούν στην αδικία (summum jus, summa injuria). Εντούτοις, ο προσδιορισμός του περιεχομένου της...

Πριν από λίγες μέρες, τέθηκαν σε ισχύ νέες νομοθετικές διατάξεις που συνδέονται με δύο θέματα που έχουν ήδη αποτελέσει αντικείμενο διαλόγου στη Νομαρχία: την αποσβεστική προθεσμία για τη δίωξη υπουργικών αδικημάτων (βλ. εδώ και εδώ) και τον τρόπο επιλογής της ηγεσίας...

Όταν οι δεξιές πολιτικές ευημερούν, οι ιδεολογικοί μηχανισμοί του κράτους και της κοινωνίας απαξιώνουν την Αριστερά, κάνοντας λόγο για τους κινδύνους που ενέχει τάχα η δράση της για τους δημοκρατικούς θεσμούς ή για το δήθεν «τέλος της Ιστορίας» που καθιστά...

Η οριοθέτηση του εννόμου συμφέροντος για την άσκηση ενός ενδίκου βοηθήματος ή ενός ενδίκου μέσου προσδιορίζει το μέτρο διασφάλισης του κράτους δικαίου, καθώς ρυθμίζει την έκταση και την ένταση του σχετικού δικαστικού ελέγχου και της παρεχόμενης δικαστικής προστασίας....

Στις 7 Μαρτίου 2025 διοργανώθηκε, στην κεντρική Αίθουσα του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών, επιστημονική εκδήλωση με αφορμή την κυκλοφορία, το 2024, από τις Εκδόσεις Σάκκουλα (Αθήνα-Θεσσαλονίκη), του βιβλίου της Ιφ. Καμτσίδου, με τίτλο «Η δημοκρατία και οι άλλοι. Η ψήφος...

Με την ευκαιρία της αυριανής συζήτησης, ενώπιον του Συμβουλίου της Επικρατείας, των υποθέσεων ως προς τη συνταγματικότητα του Ν. 5094/2024 που επέτρεψε τη λειτουργία ιδιωτικών πανεπιστημίων στη Χώρα μας, αξίζει να τονιστεί ότι η γραμματική ερμηνεία δεν αποκλείει άλλες...

Τις τελευταίες δεκαετίες, η διεθνοποίηση και ιδίως ο εξευρωπαϊσμός του εθνικού δικαίου έχουν ως αποτέλεσμα την εμπέδωση, στα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενός νομικού πλουραλισμού που λειτουργεί κατά τρόπο διφορούμενο. Από τη μία, η πολυεπίπεδη δικτύωση της...

Έχουμε ήδη επισημάνει ότι η γενικευμένη προβολή, τα τελευταία χρόνια, της ανάγκης λήψης δραστικών μέτρων για την αντιμετώπιση των δυσμενών συνεπειών της ανθρωπογενούς κλιματικής κρίσης θα μπορούσε να λειτουργήσει ως εφαλτήριο ανάταξης του οικολογικού συνταγματισμού, ο...

Η βαθιά θεσμική κρίση που μαστίζει τη Χώρα μας αναδεικνύεται από το γεγονός ότι σχεδόν όλες οι προτεινόμενες λύσεις μάλλον απηχούν το πρόβλημα παρά το αντιμετωπίζουν. Η αμφιλεγόμενη συνταγματική και νομοθετική διαχείριση του τρόπου απόδοσης ποινικής ευθύνης στα μέλη...

Το επιστημονικό δόγμα αποτελεί πηγή του δικαίου; Οι θιασώτες του τεχνοκρατικού θετικισμού όχι μόνον θα απαντούσαν αρνητικά, αλλά, επιπλέον, μάλλον θα χαρακτήριζαν το ερώτημα προκλητικό. Όσοι υιοθετούν στις αναλύσεις τους στοιχεία νομικού ρεαλισμού, επιδιώκοντας την...

Θα μπορούσε κανείς να περιγράψει τις τελευταίες τρεις δεκαετίες εξέλιξης του δικαίου των δημοσίων συμβάσεων στη Χώρα μας, χρησιμοποιώντας την πασίγνωστη εισαγωγή του μυθιστορήματος «Ιστορία δύο Πόλεων»:  «Ήταν οι καλύτερες μέρες, ήταν οι χειρότερες μέρες, ήταν τα...

Ο Ισπανός δραματουργός J. Benavente έλεγε ότι «ο εχθρός αρχίζει να είναι τρομακτικός όταν αρχίζει να έχει δίκιο». Το ίδιο μπορεί να ισχύει και για τους εχθρούς της δημοκρατίας, ιδίως όταν εμφανίζονται σαν φίλοι της. Στη Γερμανία του Μεσοπολέμου, η επίκληση των αρχών...

Στη Χώρα μας, η παράλειψη ψήφισης των εκτελεστικών νόμων, από τους οποίους εξαρτάται η υλοποίηση συνταγματικών θεσμών, αποτελεί μία από τις πιο σοβαρές αλλά και τις πιο συνήθεις περιπτώσεις απαξίωσης του Συντάγματος. Επιτρέπει στην κυβερνητική πλειοψηφία να καθιστά...

Κάθε φορά που το Συμβούλιο της Επικρατείας ανέλαβε αποφασιστικά τον ρόλο του αντίβαρου απέναντι στη δημόσια και την ιδιωτική εξουσία, η συμβολή του στην εμπέδωση του κράτους δικαίου στη Χώρα μας υπήρξε ανεκτίμητη. Για τον λόγο αυτόν προκάλεσε συχνά τις αντιδράσεις της...

Μάλλον ανασφάλεια και νοοτροπία παραίτησης υποδηλώνουν o υπέρμετρος αυτοπεριορισμός και η αναβλητικότητα που επιδεικνύουν, τα τελευταία χρόνια, στη Χώρα μας, όλοι σχεδόν οι δημόσιοι φορείς που καλούνται να ελέγξουν τη συνταγματικότητα των νόμων, δηλαδή την τήρηση του...

Στην πατρίδα μας, ντυμένοι φίλοι είναι, συχνά, οι εχθροί του Συντάγματος. Μιλούν περίτεχνα για τις συνταγματικές εγγυήσεις της δημοκρατίας και του κράτους δικαίου. Την ίδια στιγμή, παραβιάζουν τις ατομικές ελευθερίες συγκαλύπτοντας τις ευθύνες τους, επηρεάζουν αθέμιτα...

Οι εξελίξεις στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής (ΗΠΑ) μετά τις τελευταίες προεδρικές εκλογές αναδεικνύουν, με έναν μάλλον γκροτέσκο τρόπο, ότι, στις μέρες μας, στις δυτικές δημοκρατίες δεν κυριαρχεί απλώς ο νεοφιλελευθερισμός με την έννοια της απορρύθμισης της...

Εξίσου σημαντικά με τα φιλοσοφικά και ηθικά διλήμματα που προκαλούν η τεχνητή νοημοσύνη και, γενικότερα, ο ψηφιακός μετασχηματισμός του κράτους και της κοινωνίας (πρβλ. τα Editorials της 3.9.2024 και της 11.10.2024) είναι τα ζητήματα που ανακύπτουν ως προς την...

Στην αυγή του 2025, ο κόσμος συνεχίζει να μεταλλάσσεται γοργά σε κάτι άλλο, μη οικείο, πολλές φορές απερίγραπτο και ενίοτε τρομακτικό. Η δημοκρατία, το κράτος δικαίου και η ειρήνη εμφανίζονται ολοένα και πιο ευάλωτα, σχεδόν ξεπερασμένα. Πολλοί από τους ηγέτες του...

Τη χρονιά που φεύγει, συμπληρώθηκαν 50 χρόνια από την ελληνική επανεπικύρωση της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ) και 75 χρόνια από την ίδρυση του Συμβουλίου της Ευρώπης. Εγκλωβισμένες στον κομφορμισμό των επίσημων εορτασμών, οι περισσότερες...

Τα τελευταία χρόνια, η υβριδοποίηση δημόσιου και ιδιωτικού, που υποβαθμίζει καθετί δημόσιο, δεν μπορούσε να αφήσει ανεπηρέαστα τα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης. Έτσι, στο παλαιό καθεστώς της επικουρικής ασφάλισης, η αρχή της κοινωνικής αλληλεγγύης εξυπηρετούσε τον...